Het is ‘t mooiste molenplaatje volgens vele kunstkenners. Het hangt, schitterend, prominent in de eregalerij van het Rijksmuseum te Amsterdam, waar ook nog wat ander werk van enige importantie hangt, zoals bij voorbeeld de Nachtwacht van Rembrandt van Rijn. Maar, voor ons molenaars, veel belangrijker is het topstuk van Jacob van Ruisdael (1629-1682): ‘de Molen bij Wijk bij Duurstede’.
Ruisdael heeft hier een indertijd bestaande torenmolen geschilderd. Hij is gebouwd in de 16e eeuw, op een oude verdedigingstoren die onderdeel was van de stadsmuur, vandaar het imposante silhouet. Omdat het een oud verdedigingswerk was zullen de muren dik geweest zijn, met bijgevolg weinig binnenruimte. Het buitenkruiwerk is duidelijk zichtbaar, en dat is vrij zeldzaam voor een torenmolen, maar wellicht nodig vanwege die beperkte ruimte binnen. Het zal zwaar kruien geweest zijn.
Het is een schitterend werk inderdaad, maar waarom is dit nou het topstuk onder die duizenden andere mooie schilderijen? Misschien het indrukwekkende beeld: de molen is ten voeten uit weergegeven waardoor hij zich imposant aftekent tegen een dreigende wolkenlucht van – wij molenaars moeten het er als weerkijkers even over hebben – cumulus met nogal vreemd geplaatste schaduwvlakken. Het lijkt wel alsof niet zichtbare schoorstenen een extra pluim van donkere rook onder het wolkendek doorblazen
Maar er is nog veel meer te zien op het schilderij, iets wat ons molenaars goed zal doen. Ruisdael geeft in dit werk het belang van de molenaar voor de maatschappij weer. Dat doet hij door links van de molen een kasteel of een landhuis – dat staat symbool voor de wereldlijke macht – half verscholen in het landschap weer te geven. En rechts geeft hij de kerktoren van Wijk bij Duurstede weer – symbool voor de geestelijke macht – maar bijna verdwenen achter de dijk. Beide machten vallen in het niet bij de molen – die staat symbool voor het ambachtelijk werk. De boodschap die in het schilderij verscholen zit: het ambacht, dáár gaat het om! En dat hebben die drie schattige dametjes op de voorgrond ook goed in de smiezen.